Nova Draškovićeva knjiga pod naslovom Via Romana još jedno je u nizu izdanja Večernjih novosti koje ni po čemu ne ispunjava očekivanja ozbiljne književne publike. Odlična reklama prodala je i još uvijek u basnoslovnom tiražu prodaje Kusturičinu, Lauševićevu, Bajagićevu i mnogu drugu knjigu, ali se može i mora reći da je same autore, inače vrsne umjetnike, predstavila u prilično jadnoj literarnoj varijanti. Kritika još uvijek drhti pred šestocifrenim tiražima, za naše prilike više nego nevjerovatnim, ili prećutno prašta onima koji se po prvi put objavljuju kao pisci. No, kada se radi o novom romanu već iskusnog književnika Vuka Draškovića, kritika bi trebalo da bude oštra i argumentovana, gotovo nemilosrdna. Srpska književnost, kao i ostale nacionalne književnosti na eskjugoslovenskom tlu, već više od dvije decenije ne nudi ništa što bi na književnoj trpezi moglo da pruži vrhunski estetski užitak i da se pritom nazove remek-djelom nadnacionalnog, svjetskog značaja. Ispodprosječne knjige poput ove Draškovićeve, koje imaju iza sebe uigranu aparaturu, reklame i preporuke, obeshrabruju čitaoca i kritičara da traže i očekuju nešto više, nešto mnogo mnogo više.
Za razliku od nekolicine navedenih selebritija naše umjetničke branše, Vuk Drašković zna šta je književnost i zna kako se gradi književna struktura. Drašković za razliku od njih odlično zna i šta je roman i kako se roman tehnički piše, makar i uz pomoć hipereksploatisanog motiva pronađenog rukopisa, odnosno starog dobrog embedding postupka. Drašković vrijedno istražuje srpsku i tursku istoriju, prikuplja građu, ali nema dovoljno entuzijazma da svom djelu udahne umjetničku dušu i univerzalni značaj. Uostalom, takav je slučaj i sa velikom većinom današnjih srpskih i eksjugoslovenskih (romano)pisaca. Prevaziđenom i u najmanju ruku out of date tematikom pisac igra na kartu (unutar)nacionalnih resentimana i slabosti, naročito kada je u pitanju srpsko-jugoslovenska istorija poslije Drugog svjetskog rata.
Ukratko, Drašković prikazuje dvije sudbine, dva glavna junaka iliti, štono riječ, dva u jedan. Jedan je napustio svoje selo i postao uzorni podanik Titovog režima. Drugi je takođe napustio isto to selo, samo nekoliko vijekova ranije, ali je igrom sudbine postao janjičar, ičoglan, takođe uzorni podanik. Sve ostalo kovitla se u vihoru starih i novih, manje-više poznatih, istorijskih događaja i balkanskog folklora. Korektno ispripovijedan, vrlo filmičan, ovaj Draškovićev romaneskni scenario ipak nema odgovarajuću aktuelizaciju niti naglašenu kritičku dimenziju tamo gdje se aktuelizovati i kritikovati i te kako ima šta. Govoriti o temama koje se tiču internih srpskih razmirica poslije Drugog svjetskog rata DANAS u Srbiji, koja kao jedna od rijetkih ekskomunističkih zemalja, već dvije decenije nije izvršila LUSTRACIJU niti će je ikada izvršiti, u najmanju ruku je anahrono. U najmanju ruku je anahrono i izlišno baviti se identitetom janjičara u dva istorijska trenutka koji u samom tekstu nemaju suštinskih iako imaju neposrednih dodira s današnjim vremenom; u vremenu kada se kao na traci smjenjuju događaji koji će na nesreću (p)ostati istorijski mrak jednog naroda i u vremenu kada nacionalni identitet osciluje između dva jednako pogubna pola, između vulgarnog etnofiletizma i dotiranog rodomrzačkog pseudointernacionalizma. Ma šta Drašković htio da dokaže, a ispostavilo se da je to na kraju tek jedna apoteoza sopstvene političke ideologije.
A njegov janjičar... o, nije to onaj Cunetov janjičar koji pali selo u kojem je rođen i pritom kune svoju sudbu poput većine naših stereotipnih janjičara. Njegov Arslan-Božidar je dobri janjičar, obrazovan, poliglota, pragmatični prosrpski turkofil poput Basarinog Uzun-Gvozdena ili poput, daleko bilo, nekih srbijanskih političara d'aujourd'hui. Priča o (otporu) islamizaciji ili o početku rata devedesetih kod Draškovića nije epsko-mučenička niti nacionalno-herojska. Ona u svojoj destereotipizaciji odlazi u drugu krajnost, u neku pastoralnu politkorektnost, e da bi se obezbijedila izbalansirana distribucija (istorijske) odgovornosti i krivice. Pa ipak, toposi su jedni te isti, već mnogo puta viđena opšta mjesta, janjičar se vraća u rodno selo, susreće majku, sukobljava se sa bratom itd. Pred sam kraj romana Drašković dolazi do početka rata devedesetih godina i predstavlja javne političke i ratne događaje u svim republikama bivše Jugoslavije. Čini to uz pomoć niza grotesknih slika koje prikazuju apsurd toga vremena u svojoj punoj mjeri. Prikazuje i svoju ulogu kao i sopstvenu političko-ideološku poziciju u tim godinama. Jedina dostojna i dostojanstvena poruka u knjizi Via Romana, dostojna, dakle, ne bilo čega, nego najvećih antičkih tragedija i najsvetijih knjiga; i bez obzira na politkorektnu obrnutost Draškovićevih perspektiva – to je poruka o bratoubilačkoj suštini svih istorijsko-političkih procesa i previranja na Balkanu.
Vratimo se realnosti. U vezi s činjenicom da u mnogim drugim branšama i oblastima javnog djelovanja nismo imali kvalitetnu smjenu generacija, možemo samo primijetiti i opravdano strahovati da će i srpska književnost zaglibiti (na još mnogo godina) u osrednjosti na silu proizvedenih „najznačajnijih predstavnika“ nove generacije. I dok miljenici političko-populističkih struktura popunjavaju festivalske klupe i uživaju astronomske tiraže, istinski mladi talenti još uvijek kubure s elementarnim preduslovima za književni rad. U eri svemoćnih i sveprisutnih tehnologija, facebooka itd., neki svoje pjesme još uvijek ispisuju olovkom na papiru različitog formata, nemajući ni toliko novca da svoje književne i misaone hartije poštom šalju na konkurse i u redakcije časopisa diljem vilajeta. Dotle se njihovoj „anonimnosti“ i njihovom provincijskom mjestu boravka podsmijavaju ostarjeli i osvjedočeno netalentovani pisci, svedržitelji u izdavačkim kućama, (p)antologičari, urednici devalviranih časopisa i edicija, predsjedavajući poluprimitivnim književnim društvima, pozivačidaseizađeiznacionalnihtorova, davaoci pseudonagrada, pseudopriznanja, a na kraju svih krajeva i pisci koji svoju publiku obezbjeđuju igrajući na kartu najnižih populističkih strasti.
